Trước khi sáp nhập Vĩnh Phúc, Hòa Bình, thị xã hơn 120 tuổi, cổ xưa nhất Phú Thọ, chấm dứt kế hoạch lên thành phố

Thị xã Phú Thọ của tỉnh Phú Thọ được thành lập vào ngày 5-5-1903, khi Toàn quyền Đông Dương của chế độ thực dân Pháp ra Nghị định chuyển lỵ sở của tỉnh Hưng Hóa từ làng Trúc Phê, tổng Thượng Nông, huyện Tam Nông về làng Phú Thọ, tổng Phú Thọ, huyện Lâm Thao.

Thị xã Phú Thọ là vùng đất cổ, có từ thời Hùng Vương

Theo Báo Phú Thọ, làng Phú Thọ xưa vốn là một làng Việt cổ thuần nông, dân cư thưa thớt, tập trung ở 3 khu vực gọi là các động, gồm: Động Tiên (phường Phong Châu ngày nay); động Cờ (phường Hùng Vương ngày nay) và động Cao (phường Trường Thịnh ngày nay).

Vào thời Vua Hùng Vương thứ 18, người con trưởng của Bảo Quốc Công đại tướng Ma Khê đã đưa một bộ phận cư dân họ Ma từ núi Đọi (Cẩm Khê) sang cư trú và lập thành động riêng, sau đó hợp nhất với các động của làng, gọi chung là động Phú An.

Qua các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê, tên gọi Phú An vẫn được giữ nguyên; khi thì gọi là Phú An Bộ, khi thì gọi là Phú An xã hay làng Phú An. ‘

Đến năm 1890, Vua Thành Thái (triều Nguyễn) cho đổi tên động Phú An thành làng Phú Thọ, nằm trong tổng Phú Thọ, huyện Lâm Thao, tỉnh Sơn Tây.

Toàn cảnh thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ-một thị xã “lâu đời nhất, cao tuổi nhất” Việt Nam, đến nay, thị xã Phú Thọ đã hơn 120 tuổi. Với việc chấm dứt hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh vào 1/7/2025, thị xã Phú Thọ không còn triển vọng lên thành phố. Ảnh: Ngô Chí Thành.

Dấu mốc đưa làng Phú Thọ dần trở thành trung tâm của khu vực vào năm 1891, Làng Phú Thọ trở thành đơn vị hành chính cơ sở thuộc địa bàn tỉnh Hưng Hóa theo Nghị định điều chỉnh lại địa giới một số tỉnh Bắc Kỳ của Toàn quyền Đông Dương Delanessan.

Nhận rõ mặt địa lợi của làng Phú Thọ, từ năm 1902, người Pháp đã tiến hành khảo sát, lựa chọn các địa điểm, di dời một số hộ dân và đình làng Phú Thọ (đình Lập) để xây dựng các công sở. 

Ngày 5-5-1903, toàn quyền Đông Dương đã ra Nghị định chuyển lỵ sở của tỉnh Hưng Hóa từ làng Trúc Phê, tổng Thượng Nông, huyện Tam Nông về làng Phú Thọ, tổng Phú Thọ. Cũng trong năm này, tỉnh Hưng Hóa đổi gọi là tỉnh Phú Thọ.

Cho tới năm 1907, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định nâng cấp các trung tâm Phú Thọ và Việt Trì thành các thị xã, giới hạn của thị xã Phú Thọ được quy định lại.

Vị trí trung tâm tỉnh lỵ của thị xã Phú Thọ (TX Phú Thọ) được thực dân Pháp duy trì suốt 42 năm, từ khi thành lập cho đến năm 1945.

Giai đoạn 2021 – 2030, thị xã Phú Thọ được quy hoạch có một loạt các tuyến cao tốc đi qua: Cao tốc Nội Bài – Lào Cai (CT.05) 6 làn xe; Đường cao tốc Bắc- Nam phía Tây (CT.02) đoạn Tuyên Quang – Phú Thọ 4 làn xe, đoạn Phú Thọ – Ba Vì (Hà Nội) 6 làn xe cùng đường Hồ Chí Minh. Trong ảnh là nút giao IC9 nối cao tốc Nội Bài – Lào Cai với cao tốc Tuyên Quang – Phú Thọ. Ảnh: ACVN.

Cách mạng Tháng Tám thành công, TX Phú Thọ trở thành trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh. Tháng 2-1968, Phú Thọ và Vĩnh Phúc hợp nhất thành tỉnh Vĩnh Phú, TX Phú Thọ là một trong ba thị xã thuộc tỉnh Vĩnh Phú.

Tháng 11-1996 tỉnh Phú Thọ tái lập theo Nghị quyết kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa IX, TX Phú Thọ tiếp tục giữ vai trò là một trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục – đào tạo, y tế phía Tây và Tây Bắc của tỉnh.

Ngày 1/4/2003, Chính phủ ban hành Nghị định số 32/2003/NĐ-CP về việc điều chỉnh địa giới hành chính mở rộng TX Phú Thọ, từ đây, thị xã có thêm 3 đơn vị hành chính gồm các xã Hà Thạch, Phú Hộ và Thanh Vinh, nâng tổng số đơn vị hành chính của TX Phú Thọ lên 10 xã, phường. Năm 2010, TX Phú Thọ được công nhận là đô thị loại III.

Thị xã Phú Thọ được người dân Đất Tổ yêu mến gọi là “phố cổ” của tỉnh. Với lịch sử phát triển lâu đời, thị xã Phú Thọ từng là vùng đất phát tích gắn với những dấu mốc lịch sử của tỉnh.

Sau sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, thị xã Phú Thọ

Trong suốt những năm tháng phát triển gắn với hoàn cảnh chung của đất nước và khu vực, thị xã Phú Thọ đã nuôi dưỡng một hơi thở văn hóa đặc biệt về ẩm thực, phong cách sống và sinh hoạt thành thị.

Ở mỗi góc phố, mỗi con đường, khu chợ, hàng quán… đều phảng phất nét thành thị nhộn nhịp đặc biệt ấy.

Hơn một thế kỷ qua đi, thị xã Phú Thọ dù trải qua bao thăng trầm và biến cải. Tuy nhiên, trong từng con phố và nét sinh hoạt của người dân thị xã vẫn thấp thoáng bóng dáng của một trung tâm tỉnh lỵ xa xưa. 

Những di tích lịch sử, những nét truyền thống và cổ kính vẫn in đậm không thể hòa lẫn với bất cứ vùng đất nào khác, trở thành niềm tự hào của mỗi người dân “phố cổ” của Đất Tổ.

Hoa lau mọc dại tới mùa nở trắng một đoạn sông Hồng, chảy qua thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ.

Trước sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, thị xã Phú Thọ của tỉnh Phú Thọ có 10 đơn vị hành chính gồm 5 phường: Âu Cơ, Hùng Vương, Phong Châu, Thanh Vinh, Trường Thịnh và 5 xã: Hà Lộc, Hà Thạch, Phú Hộ, Thanh Minh, Văn Lung.

Sau sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, thị xã Phú Thọ chỉ còn 3 phường là phường Phong Châu, phường Phú Thọ và phường Âu Cơ.

Cụ thể, Phường Phong Châu mới thành lập từ phường Phong Châu, xã Phú Hộ và Hà Thạch. Phường Phú Thọ gồm phường Hùng Vương, xã Văn Lung và Hà Lộc. Phường Âu Cơ sáp nhập từ phường Âu Cơ, xã Thanh Vinh và Thanh Minh.

Thị xã Phú Thọ đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới vào năm 2019.

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM, thị xã Phú Thọ tiếp tục tập trung vào việc duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí nông thôn mới, hướng tới xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu tại các xã, phường.

Đồng thời, thị xã lâu đời nhất Việt Nam tiếp tục phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa, ứng dụng công nghệ cao và liên kết chuỗi giá trị.